Ikasten dugunean, gozatu egiten dugu. Ulertzean, plazera sentitzen dugu. Horregatik jakin nahi dugu gehiago.

Euskal Herrian badugu desio hori adierazten duen hitza edo hitz elkarketa: jakin-min. Min hitz polisemikoa da, nahiz eta bere esanahi guztiek gure baitan dagoen zerbaiti egiten dioten erreferentzia. Gehien erabiltzen denean, mina adierazten du. Fisikoa izan daiteke, buruko min gisa adibidez; edo animikoa, bihozmin bezala, nahigabea dena, sufrimendua.

Baina min gauza gehiago da. Lagun mina esaten diogu benetako lagunari, konfidantza handiena dugunari. Min-minean horrek, barru-barruan esan nahi du. Eta herrimina nostalgia da; hau da, jatorrizko tokiaren, dagokion lekuaren atsekabea, absentziak eragiten duen mina da.

Bada, kuriositate gisa itzul badaiteke ere, jakin-min hori urrunago doa; haren esanahia sakonagoa da: jakiteko irrika adierazten du, ezagutzeko grina, ikasteko gogo bizia. Herriminarekin parekatuko bagenu, jakin-minarekin ez dakigunagatik mina adieraziko bagenu bezala litzateke. Eta herrimina sorlekura itzultzean osatzen den bezala, jakiteko irrika –jakin-mina– arindu egiten da zerbait berria ikasten dugunean, falta zitzaigun ezagutza lortzen dugunean.

Zerbait lehen aldiz ulertzen dugunean izaten dugun plazerari “gozamen intelektuala” deitu zion Jorge Wagensberg dibulgatzailea zenak, eta izenburu hori duen liburu bat eskaini zion.

Hain da garrantzitsua ezagutza gaitasun biologikoaren faktore gisa (fitness delakoa), guztiz zentzuzkoa dela hori –ezagutza– eskuratzean plazera sentitzea. Eta hori eskuratzeko nahia –jakin-mina– ikaskuntza bultzatzen duen motorea da, oinarrizko beharrizan fisiologikoak eta afektiboak asetzen ditugunean izaten dugun plazerra motibazioa den bezala, beharrizan horiek asetzeko ahal duguna egitera bultzatzen gaituena.

Izan ere, gauzak diren bezala nolakoak eta zergatik diren, edo nola eta zergatik gertatzen diren jakin nahi dugulako ikertzen dugu. Baita hizkuntzek mendeetan zehar izan duten bilakaera ere.

Baina badira beste arrazoi batzuk ere.

Ondoren irakurriko dudan hau Ramón y Cajalek esan zuen Errege Akademian sartzeko hitzaldian:

«Se ha dicho que la ciencia no tiene patria, y eso es absolutamente exacto, mas, como contestaba Pasteur en ocasión solemne, los sabios sí que la tienen. El conquistador de la Naturaleza no solamente pertenece a la Humanidad, sino a una raza que se envanece con sus talentos, a una nación que se honra con sus triunfos y a una región que le considera como fruto selecto de su terruño.»

Cajalentzat ikertzeko motibazio handia zen abertzaletasuna. Eta, horri dagokionez, berdin dio zer jakintza-arlotakoa den ikertzailea.

Ezaugarri, bertute edo sentimendu bat da patriotismoa, gure mendean oso prentsa onik ez duena. Ez da nire kasua, noski. Ni partaide naizen giza komunitatearen oparotasuna eta kideen ongizatea beti izan dira niretzat nire lanbidean ahalik eta ondoen aritzeko arrazoi bat. Cajalentzat ere hala zen.

Baina askorentzat, berarentzat ere bai, bada eta bazen motibo gehigarri bat. Arrazoi hori elkarrizketa baten bidez azalduko dut.

Duela hamarkada batzuk, Estatu Batuetako Senatuko batzorde batean, John Pastore senatariak Robert Wilson doktoreari galdetu zion ea komeni zen partikula-azeleragailu bat eraikitzea.

Dr. Wilson: Because of the kind of research that we are now starting, men will eventually be able to enjoy a richer life, in an intellectual and spiritual sense certainly, but also in their physical well-being.

Senator Pastore: Is there anything connected in the hopes of this accelerator that in any way involves the security of the country?

Dr. Wilson: No, sir; I do not believe so.

Senator Pastore: Nothing at all?

Dr. Wilson: Nothing at all.

Senator Pastore: It has no value in that respect?

Dr. Wilson: It only has to do with the respect with which we regard one another, the dignity of men, our love of culture. It has to do with those things.

It has nothing to do with the military. I am sorry.

Senator Pastore: Don’t be sorry for it.

Dr. Wilson: I am not, but I cannot in honesty say it has any such application.

Senator Pastore: Is there anything here that projects us in a position of being competitive with the Russians, with regard to this race?

Dr. Wilson: Only from a long-range point of view, of a developing technology. Otherwise, it has to do with: Are we good painters, good sculptors, great poets? I mean all the things that we really venerate and honor in our country and are patriotic about.

In that sense, this new knowledge has all to do with honor and country but it has nothing to do directly with defending our country except to help make it worth defending.

“Ez du gure herriaren defentsarekin zerikusi zuzenik, defendatzea merezi dezan eragitean izan ezik.”

Izan ere, gure ustez, ikerketa-maila garaiak, beste ekoizpen edo adierazpen kultural batzuek bezala, herrialde baten ospea eta izen ona areagotzen ditu. Era berean, gure ustez, funtsezkoa da hori egiten duten pertsonak zaintzea, beren lana egiteko baldintza onak izan ditzaten saiatzea, beren ikerketa-ibilbidean aurrera egiten laguntzea, eta merezi duten aitorpena edo aintzatespenak jasotzea.

Aitorpen horietako bat egiten ari gara gaur, eta, gainera, atsegin dut aintzatetsitako pertsona Joaquin Gorrochategui izatea, Unibertsitateko kidea, Jakiundeko lankidea eta akademiko eredugarria.

Eskerrik asko, Joaquín.

Oharra: Pasa den azaroaren zazpian Euskadi Ikerketa saria eman genion Joaquín Gorrochategui hizkuntzalariari Lehendakaritzan. Goiko testua da nik ekitaldian esan nuena.