Unibertsitate bat ona edo txarra ote den, noiz funtzionatzen duen ondo edo gaizki jakitea edo erabakitzea ez da erraza. Kasu garratzetan izan ezik, beste erakunde edo entitate batzuekiko alderaketak bakarrik ahalbidetzen digu haien maila, jardunaren kalitatea, produktuen edo zerbitzuen ontasuna zehaztea. Finantzaketarekin antzeko zerbait gertatzen da. Konparazio-termino egokiak eta erreferentzia onak izan ezean, ezin da irizpenik eman finantzaketa bat noiz den egokia eta noiz ez.

Unibertsitateko gastu publikoa, BPGren ehuneko gisa

EHUren finantzaketari buruzko eztabaidan, askotan jo izan da unibertsitate publikoak finantzatzeko gastu publikoak BPGrekiko duen ehunekora. Eta esan izan da LOSUk behartu egiten dituela autonomia-erkidegoak BPGren % 1eko baliabide-bolumena beren unibertsitate publikoak finantzatzeko erabiltzera.

LOSUk, ordea, ez du horrelakorik esaten. lege honen 55. 2. artikuluak honako hau dio:

Maiatzaren 3ko 2/2006 Lege Organikoaren 155.2 artikuluan aurreikusitako 2030erako gastu publikoa handitzeko planaren esparruan, Estatuak, autonomia-erkidegoek eta unibertsitateek helburu bera dute: Barne Produktu Gordinaren % 1, gutxienez, Estatu osoko unibertsitate-hezkuntza publikoan egindako gastu publikora bideratzea. Horri esker, Europar Batasuneko estatu kideen batez besteko inbertsioarekin parekatu ahal izango da pixkanaka, eta lege organiko honetan ezarritako helburuak bete ahal izango dira. Urte anitzeko helburu hori lortzeko, autonomia-erkidegoen aurrekontuetan, unibertsitate guztien aurrekontuetan eta Estatuaren Aurrekontu Orokorretan dagozkien ekarpenak ezarriko dira, ekitaldi bakoitzeko aurrekontu-baliabideen arabera.

Ikus dezagun zenbat gastatzen duen gure autonomia-erkidegoak. 2022. urtera jo dut, beste autonomia-erkidego batzuetako erreferentziak ditugun azkena delako.

Gastu publikoa, BPGaren ehuneko gisa (2022):

Ekarpen autonomikoa: % 0,50 (Euskadi) vs. % 0,57 (Estatu osoa)

Ekarpen autonomikoa+ tasen konpentsazioa: % 0,56 (Euskadi) vs. % 0,70 (Estatu osoa).

Ekarpen autonomikoa + tasen konpentsazioa + Espainiako Gobernua: % 0,64 (Euskadi) vs. % 0,84 (Estatu osoa).

Ikus daitekeenez, eskema horretan ez da ageri unibertsitate publikoen ekarpenik, nahiz eta LOSU esplizitua den horri dagokionez. Eta logikoa da hala izatea, unibertsitateek kontratu eta hitzarmenetatik hartzen dituzten funtsen ehuneko bat unibertsitateetako zorroan gelditzen baita zuzenean. Agian ehuneko txikiak dira, baina ez dira jaso gabe utzi behar.

Bestalde, LOSUren testuan argi eta garbi geratzen da % 1eko helburua Estatu osorako proposatzen dela. Aurreikuspen hori logikoa da, Estatuko arau batek ezin baitu autonomia-erkidego bat behartu bere baliabideak modu batera edo bestera erabiltzera. Horregatik, gomendio orokorra da.

Ikasleko gastu publikoa

Gastua ikasle kopuruaren arabera adieraztea da konparazioak egiteko beste modu bat. Azken finean, ikasleak dira unibertsitate-jardueraren berehalako hartzaileak. Ikerketa bera ere irakaskuntza-jarduerari lotuta dago, eta jarduera horren hartzaileak, esan bezala, haiek dira.

Atal honetan, aurrekoan bezala, bereizi egin behar dira autonomia-erkidegoko administrazioak (Eusko Jaurlaritzak, gure kasuan) egiten duen gastua eta guztizkoa, Estatuko administrazioaren ekarpenak gehitu behar baitzaizkio. Baina goazen apurka.

Lehenengo irudian, azken hamarkadan autonomia-erkidegoek (urdinez, EAEk; laranjaz, Estatuko autonomia-erkidegoek) egindako gastuaren aldaketa (€/ikasle) adierazten da, eta gure autonomia-erkidegoan 2025eko eta 2026ko ekitaldietarako aurreikuspena sartu da. Datuen iturria, 2022ra arte, SIIU (Unibertsitate Informazioko Zerbitzu Integratua, MCIU) izan da, eta 2023tik aurrera, aurrekontu-likidazioak edo 2025eko eta 2026ko likidazioetarako aurreikuspenak.

Bi lerroen arteko distantzia handia da, baina denborarekin murrizten ari da, batez ere 2020an, pandemiaren urtean. Urte hartako aurrekontu-doikuntzen inguruabarrak ez ditut ezagutzen.

Eta bigarren irudian gastuaren aldaketa bera ageri da, nahiz eta kasu honetan Estatuko administrazio zentralaren ekarpena gehitu den.

2024an, estatuko administraziotik zetozen funtsak erori egin ziren, baina ez dakit zergatik; agian, EBtik zetozen Next funtsen dinamikarekin du zerikusia. Ez dakigu, ezta ere, fenomeno horrek gainerako autonomia-erkidegoei nola eragin zien.

Ikasle bakoitzeko gastua, biztanleko BPGren ehuneko gisa

Aurretik aurkeztutako datuek, ordea, ez dute oso elementu garrantzitsua kontuan hartzen, hau da, eremu geografiko edo politiko bakoitzaren aberastasuna. Hori dela eta, alderaketa zorrotzagoa da aurreko aldagaia biztanleko errentaren ehuneko gisa adieraztean. Hori da hurrengo irudietan aurkezten den adierazlea. Azalpenik ez dut ematen; izan ere, biztanleko errentaren erreferentzia sartzea izan ezik, gainerako guztian, aurrekoentzat esandakoak balio du.

Lehenengo horretan, administrazio autonomikoen ekarpenak baino ez dira sartzen.

Eta hurrengoak bi administrazioen ekarpenak biltzen ditu, Estatukoa eta autonomia-erkidegokoa.

Figura horiek iradokitzen dute 2020 eta 2023 artean Estatuak ekarpen garrantzitsuak egin zizkiela unibertsitate publikoei, nahiz eta ekarpen horietatik gure erkidegoak ez zuen onura bera atera. Bestalde, igoerarik handiena 2020an izan zen, batez ere Estatuko unibertsitateetan, hain zuzen ere urte horretan BPGak behera egin zuelako eta, hala ere, unibertsitateen finantziazioak ez zuelako behera egin edo ez zuen egin neurri berean.

Ondorioa

Konparatu dezakegunez, Eusko Jaurlaritzak EHUri egindako ekarpena, biztanleko errentaren eragina kenduta, argi eta garbi dago beste autonomia-erkidego batzuek beren unibertsitateei egindako ekarpenen gainetik dagoela. Espainiako Gobernuak 2020tik 2023ra emandako funtsei esker, ikasle bakoitzeko gastua, pertsonako errentaren arabera normalizatua, Espainiako unibertsitate guztien artean gure erkidegokoaren berdina izan zen.

Azkenik, 2025eko eta 2026ko aurrekontuei esker, ikasle bakoitzeko gastua handitu egin da per capita errentaren hazkundearen gainetik. Beraz, goranzko bideari ekin diogu, eta datozen urteetan ere konfiantza dut bide horri eutsiko diogula, ziklo ekonomikoak nahigabe bat ematen ez badigu.